1617-01 Vlaerdinghs redenrijck-bergh

• Signatuurposities

• Inhoud

• Letter

• Typografisch materiaal

• Gecollationeerde exemplaren

• Niet-gecollationeerde exemplaren

• Commentaar

• Literatuur  

• Archivalia

Vlaerdings redenrijck-bergh, met middelen beplant, die noodigh sijn 't gemeen, en voorderlijck het landt. Amsterdam, pr. K. Fransz., 1617

(Groningen, UB: 'EP'EP E 26)

Vlaerdings Redenrijck-bergh, met middelen beplant, Die noodigh sijn ’t Gemeen, en voorderlijck het Landt [afbeelding] t’Amsterdam, [lijn] Gedruckt by Kornelis Fransz. Boeckdrucker, wonende by de Zuyder Kerck, Anno 1617. Met privilegie.

Andere uitgave van de katernen N-Q: 1617-02

4º: a⁶ b-d⁴ A-Z⁴ Aa-Zz⁴ Aaa-Ooo⁴  [$3 (-a1, B3, I3, N3, Ooo3; d2 gesigneerd als ***2, Zz3 als Zziij)]

258 bladen, niet gepagineerd

161704 - a1 a2 ijck : a2 d3 che - b1 A h : *b2 3O de$v

Signatuurposities

Inhoud

Opmerking over rijmschema's
[AABB] staat voor een gedicht van ongespecifeerde lengte waarvan de regeleinden steeds paars- en rijmsgewijs op elkaar aansluiten.
Bij Refereynen betreft het rijmschema een strofe. Ook wordt de stokregel vermeld met eventuele varianten.
Bij Sonnetten, Liederen en Knie-gedichten staan geen rijmschema's vermeld.

Opmerking over auteurschap
Indien bij een tekst geen auteur staat genoemd, was deze ook niet vermeld.

Letter

Door het gehele boek wordt gebruik gemaakt van textura, romein en cursief (zie fol. a2r: ex. 2; fol a5r: ex. 2), afhankelijk van wat voor tekst het is, en de signatuurletter sluit in het algemeen aan bij de broodletter erboven. Dit duidt erop dat de zetter zelf meteen de signatuur toevoegde.

Verschillende formaten van zowel romein als textura zijn gebruikt. De broodletter is textura. Binnen de hoofdtekst worden ook romein en cursief gebruikt om woorden te accentueren. In titels worden verschillende letters naast elkaar gebruikt (textura, romein, cursief, groot kapitaal). Foliëring en custodering in textura (enkele uitzonderingen als signatuur in zelfde regel valt als bijvoorbeeld een titel).

Typografisch materiaal

Uit het overzicht blijkt dat bijna alle afbeeldingen meer keren worden gebruikt. Op de bladen Pp2–Ooo4 worden de volgende afbeeldingen gebruikt:

-         Sierrand 1, verschillende combinaties van blokjes (op Pp2v, Pp3r, Yyv, Fff4v, Kkk3v, Lll2r, Lll2v en Lll3r)

-         Sierrand 2, samengesteld uit één soort typografisch materiaal (op Lll3r – Ooov)

-         Versierde initialen: M (op Ssv), W (op Yyr), D, type 1 (op Cccr en Kkk3r), H (op Ccc2r), D, type 2 (op Gggr en Kkk4r)

-         Afbeeldingen met blazoenen, ca, 140x115mm (op Ss3r, Yy3r, Ccc2v en Gggv) Er zijn twee varianten van deze paginagrote afbeeldingen, die om en om gebruikt worden. In het midden van de afbeelding is een ovale ruimte die telkens anders wordt ingevuld, namelijk met het blazoen van de kamer die wordt aangekondigd. (De enige uitzondering hierop is de afbeelding voor ‘tWit Lavendel uit Amsterdam; voor deze kamer wordt een paginagroot blazoen van ’t Wit Lavendel gebruikt).

-         Afbeelding, 80x92 mm (op Lllv, de tweede titelpagina)

-         Vignet (thema planten en mens, zelfde vignet op Ss4v, Xx4v, Yy4v, Bbb4v, Ccc4r, Ggg3r en Lllr)

-         Fleuron 1 (op Kkk2v)

-         Fleuron 2 (op Ooo3r)

Gecollationeerde exemplaren

1            Amsterdam UB: O 62-2379 (olim: 976 B 16)

Band: perkament met sierstempels. Rugtitel: Vlaerdinghs Redenr. Bergh Spelen V.Sinne. Schutblad voorin: met potlood: 5??? (onleesbaar) en Red. 20. en 976 B16. Op a1r stempel: Biblioth. Amstelaed. (zwarte inkt, deels over impressum, met tekstverlies). Tussen b3v en b4r is een plakstrook aangebracht. M4: twee scheuren van ca. 2 cm in de buitenmarge. Tussen O4v en Pr is een plakstrook aangebracht. Op Lll2r: zeer duidelijke afdruk van de afbeelding op Lllv. Katern Mmm: scherp begrensde vochtvlekken bovenaan (evenals in exemplaar 2340 E7). Tussen Nnn4v en Ooor is een plakstrook aangebracht. Tussen Ooo2v en Ooo3r is een plakstrook aangebracht. Tussen Ooo3v en Ooo4r is een plakstrook aangebracht. Ooo3v, met potlood: M.

2            Amsterdam UB: 2340 E 7

Band: perkament; rugtitel in inkt: 'Vlaerdings Redenryk berg'. Vanaf Yy tot en met Ooo4 en het schutblad achterin is het papier in de buitenhoek beschadigd. Begint op Yy met een klein gaatje; schade wordt naar de laatste bladen toe steeds groter (boekenworm?). Binnenzijde voorplat: Ex Libris ingeplakt: P.A. PIJNAPPEL; met potlood geschreven: 2340 E 7. Op a verso: stempel: Biblioth. Amstelaed. Op G3v: vouw in het blad loopt door de custode, met beperkt tekstverlies. Op N4r: afdruk van custode op N3v. Aa4: onderaan is een hoek van het blad afgescheurd, geen tekstverlies. Ss1v: zwarte vingerafdruk in rechtermarge. Op Ddd2r: zwarte vingerafdruk onderaan rechtermarge (zelfde als op Ss1v? Van de drukker? Van een latere gebruiker?). Katern Mmm: forse, scherp begrensde vochtvlekken aan boven- en onderrand van de bladen. Op Ooo3v met potlood: 616/42

Staat: redelijk; vochtvlekken m.n. aan bovenrand van de bladen; her en der donkere vlekken op bladen; op verscheidene plaatsen drukt de tekst of een afbeelding door het blad heen, bijvoorbeeld A2r op A2v en Z3r op Z3v)

3            Amsterdam UB: O 73-233

Band: perkament met sierstempels. Rugtitel in inkt: Vlaerdings Redenrijck-bergh

Op schutblad voorin met potlood: ir. G.J. Bervoets. Op verso 2^e schutblad met potlood: 073 – 233 en met zwarte inkt geschreven: F.O. Niemann. Op a1v: stempel: Biblioth. Amstelaed. (paarse inkt). Op A1v-2r: drie bruine inktvlekken. Katern S: Bladen anders afgesneden dan overige katernen: onderrand en buitenrand zijn scheef. S1: scheur (ca. 2 cm) in binnenmarge. S4: vouw dwars over pagina met (beperkt) tekstverlies, zowel recto als verso. Aa: scheur (ca. 6 cm) in buitenmarge tot in tekst. Ii2r, met bruine inkt naast de tekst 'Rechte Leeraer' geschreven: seuert. Bbb: gat in papier net onder custode op recto-zijde

Staat: redelijk (vochtvlekken; gat onderaan binnnenmarge in alle bladen van a1 (meerdere gaatjes) tot en met S1 (klein gaatje)). Op verscheidene plaatsen drukt de tekst of een afbeelding door het blad heen.

4          Den Haag KB: 759 B 21

Band: leer. Rugtitel 'Redenrijkberg te Vlaerdingen'; op binnenzijde voorplat 'Drami 72' en 'f.2-7-'. Op titelpagina: KW 759 B 21; op de verso stempel van de KB; op binnenzijde achterplat 'A:a DC'.

Voor het titelblad bevindt zich een extra, dikker, blad met het blazoen van De Aeckerboom van Vlaeerdinghen met een merkwaardige afdruk van een tekst op de verso (niet in spiegelbeeld).

5          Den Haag KB: 10 G 23

Band: gemarmerd karton met perkamenten rug. Rugtitel: Vlaerdings Redenryck-bergh. Op binnenzijde voorplat: 10 G 23 en het ex libris van Scheurleer nr. 7946. Op titelpagina: 11 B 52; op de verso stempel van de KB; op binnenzijde achterplat: bbk nr.; plakkertje: Oude boekhandel R.W.P. de Vries Warmoesstraat 122 Amsterdam.

6          Den Haag KB: 760 E 42:2

Bandje met alleen het onderdeel van de kamer Schiedam: de bladen Yy3-Ccc1, samen met Schiedams Rood Roosjens Spel, Van David ende Goliath, [...], Rotterdam: Matthijs Bastiaensz, 1619.

7          Leiden UB: 706 C 25

Band: nieuw perkament. Op titelpagina olim-signatuur XXVII Q 73 en stempel Acad. Lugd.

Katern Ooo⁴ (-Ooo4).

8          Leiden UB: 1184 A 23

Band: nieuw leer. Met potlood gepagineerd (op alleen de recto's) van I-XIII (a2r-b2r) en 1-497 (b3r-Ooo3r).

Katern Ooo⁴ (-Ooo4).

9          Leiden UB: KUNSTG RB I F 11

Band: perkament met blindstempels. Rugtitel: Vlaardings Redenryk-berg. 1617. Op binnenzijde voorplat olim-signaturen: Prentenkabinet der Rijks Universiteit Leiden, Inc. B MCMXXX, no. 12 F 18, 9 D 16. Op titelpagina: stempel Kabinet van Prenten enz. te Leiden. 

Katern Ooo⁴ (-Ooo4).

10        Leiden UB: 1098 B 92:5

            zie 1617-02

11       Amsterdam, UB, Bibliotheek P.C. Hoofthuis: Balie 252 B 29 (olim: 51E).

Band: bruin karton met perkamenten rug. Op schutblad voorin stempel Inst.Nederl. Taal- en Letterk.; op verso titelblad stempel Wdb. d. Ned. Taal (afgeschr.) en Biblioth. Amstelaed. Op schutblad achterin genoteerd: Langerveld f.65,-; jr.3308. Wormgaten onderin tegen binnenmarge door gehele boek heen; wormgaten midden boven in Ii-Nn-katernen.

Krap afgesneden exemplaar. Ontbrekende bladen aangevuld met fotokopieën: b1-4, B1, Q1, Q4, Pp1. Signatuur K ontbreekt (lijkt weggekrabd: dunne plek in het papier). Katern Ooo⁴ (- Ooo4).

12        Utrecht, UB: Moltzer 3 F 14

Band: perkament. Ex libris: H.E. Moltzer. Bibliotheekstempel op titelpagina. Op enkele potloodstrepen in het eerste katern na een zeer mooi exemplaar.

13        Dordrecht, Museum Van Gijn: IX C 39

Band: perkament. Rood en blauw gespikkeld op de sneden. Rugtitel:  'Vlaerdings Redenryckberg 1617' en een plakkertje met in handschrift '18 Houtsneden het laatste *gront* Ps.'.  Op eerste schutblad voorin in potlood 'ƒ 2 1/2', op tweede schutblad 'ƒ 2', op verso titelblad '200.497'. Goed exemplaar (katern Ll vet geïnkt; op Nn2 vlek boven in binnenmarge).

Katern Ooo⁴ (-Ooo4). Titelblad geplakt.

14        Dordrecht, GA: 489, cat. nr. 17.501.

Band: leer  met goudstempeling op voor- en achterplat en op de rug. Rugtitel: 'Vlaerdings Redenryck Bergh'. Gemarmerde schutbladen. Op tweede schutblad voorin stempel 'Gemeente Archief Dordrecht'. Op titelpagina in pen: 'Nec tunida nec tumida(?)'. Op verso titelblad in potlood: 17.501; op schutblad achterin in potlood: 225. Goed exemplaar (beetje krap afgesneden; wormgaten in de rug van katernen E, F en G).

Katern Ooo⁴ (-Ooo4). Blad Ooo1 ligt los. 

15        Vlaardingen, Stadsarchief: B 4211 (olim: 1 C 82).

Band: perkament. Rood en blauw gespikkeld op de snedes. Rugtitel: 'Vlaerdings Redenryck-bergh 1617'. Op schutblad voor in met pen '1C82'. Op titelpagina stempel: Bibliotheek der Gemeente Vlaardingen; op verso titelpagina stempel: Archief-Bibliotheek Gemeente Vlaardingen, B 4211. Rechtsboven zijn klavieren aangebracht van bruin papier met de namen van de kamers. Vanaf Aaa wormgaten boven in de rug.

Katern Ooo⁴ (-Ooo4); alle bladen van dit katern zijn geplakt. 

16        Vlaardingen, Stadsarchief: B 10.

Band: perkament met goudstempeling en groene sluitlinten en oorspronkelijk blauw gekleurde snedes(?). Rugtitel: 'Vlaardings Rederyk Berg. 1617'. Op binnenzijde voorplat drie knipsels uit antiquariaatscatalogi waarin Vlaerdings Redenrijck-bergh wordt aangeboden: mei 1933 voor ƒ30,-, september 1946 voor ƒ175,-, anno 1962 voor ƒ400,-. Op verso titelpagina stempel: Archief-Bibliotheek Gemeente Vlaardingen, B 10. Op het achterplat een plakkertje: Gemeentearchief Vlaardingen B-10. De katernen Hh en Ii vertonen vochtvlekken, maar verder mooi exemplaar. Een scherpe afdruk van de houtsnede van Lll1v op Lll2r.

 17        Vlaardingen, Streekmuseum Jan Anderson: geen signatuur.

Band: bruin karton met leren rug met goudstempeling. Snedes rood en blauw gespikkeld. Rugtitel: 'Vlaarding[s] Rederyk-ber[g]'. Op verso titelpagina stempel: Vereeniging De Vlaardingsche Oudheidkamer, met daar overheen gestempeld: Uitgeboekt Stadsarchief Vlaardingen; tweede stempel: Oudheidkamer Vlaardingen. Goed exemplaar.

18         Vlaardingen, Streekmuseum Jan Anderson: geen signatuur.

Band: perkament, bijna helemaal losliggend, met drie strookjes makulatuur van een Latijns handschrift. Rugtitel: 'Gedichten'. Op schutblad voorin in potlood: 23/4/99 Archief ƒ100,-. Wormgaten.

a1 (titelblad) ontbreekt (waardoor blad a6 losligt); dubbelblad Yy2.3 ontbreekt.

19        Vlaardingen, privé-collectie

Band: bruin karton met (losliggende) leren rug met goudstempeling. Snedes blauw gespikkeld. Rugtitel: 'Vlaardings Redenryck Bergh'. Op voorplat heeft ooit rechts boven een plakkertje gezeten. Op binnenzijde voorplat ex-libris: I. M[eulman]. Grypt als't rypt. In potlood ƒ100,-. Op schutblad: 1 C 81. Met pen op titelpagina: Sold 1 ƒ.-. Op verso titelblad stempel: Archief-Bibliotheek Gemeente Vlaardingen B *122*, met daar overheen stempel: Uitgeboekt Stadsarchief Vlaardingen. Mooi exemplaar.

20        Amsterdam, UB-VU: XH.05535

       De band is van perkament. De voor- en achterzijde zijn blanco. Op de rug staat bovenaan in bruine drukletters: VLAERDINGE Redenrijk-Berg. Onderaan zit een witte sticker, rechthoekig met aan drie zijden een kartelrand, met daarop in zwarte tikletters: XH 05535. Het boekblok is ingenaaid.

       Op het voorste schutblad, op de rechterzijde, staat rechts onderin in potlood: 7: neo 490. Op de linkerzijde, rechts bovenin, staat in potlood het nummer: 440359. Het achterste schutblad is blanco.

       De bladen vertonen veel vochtvlekken en scheuren.

       Op de verso-zijde van het titelblad is onderaan een ronde blauwe stempel te zien, met de tekst: BIBL. VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM. Met potlood is het signatuurnummer erin geschreven: XH 05535.

21         Amsterdam, UB: O 63-7999 (olim: 479 F 27)

Band: perkamenten rug, kartonnen platten. Boven- en onderhoek van de titelpagina afgescheurd, zonder tekstverlies. Verder goed exemplaar. Signatuur en olim-signatuur met potlood op binnenzijde voorplat.

Niet-gecollationeerde exemplaren

22        Amsterdam, Gemeentearchief: ZKW 4 B 15

23        Amsterdam, NIWI: G 291

24        Antwerpen, SB: C 16561

25        Berkeley, University of California (via WorldCat)

26        Berlijn, Staatsbibliothek zu Berlin Preussischer Kulturbesitz: 4" Zh 468

27        Brussel, KB: 8e cl. XIII B Vlae

28        Chicago, University of Chicago (via WorldCat)

29         Deventer, SAB: 14 G 75

30         Gent, UB: BL 1979 : 5*

31         Gent, UB: H 116*

32         Glasgow, UL: Special collections S.M. 1086

33         Groningen, UB: 'EP'EP E 26 magazijn

34          Haarlem, SB: 76 A 5

35          Haarlem, SB: 76 A 6

36          Harvard, Houghton Library (via WorldCat)

37          Illinois, University of Illinois (via WorldCat)

38          Londen, British Library: 1490.s.14

39          Nijmegen, UB: 129 c 314

40          Parijs, BNF: YI-318, Tolbiac

41          Parijs, BNF: YI-1453, Tolbiac

42          Rotterdam, GB: 1352 D 11

43          Tilburg, UB: KOD 020 B 05

In het apparaat Van Stockum/Enschedé op de bibliotheek van de KVB (Koninklijke Vereniging voor het Boekenvak), UB Amsterdam, bevinden zich talrijke vermeldingen van geveilde exemplaren van de Redenrijck-bergh. De Bibliotheca Belgica (IV, p. 868) noemt twee geveilde exemplaren: 'Vendu 17 fr. Borluut, 1859, no 1723; 6 fr. Serrure, 1873, no 2910'.

Commentaar

In de opdracht (a2r-a3r) geeft Fransz. alle eer aan de poëzie, door sommigen retorica genoemd, door anderen rijm- of dichtkunst, maar eigenlijk de ’reden-rijck-konst’. De wedstrijd, georganiseerd door Vlaardingen onder de stokregel op de titelpagina, is hoognodig in deze bange tijden. Fransz meldt vervolgens: “Welcker Spelen, Refereynen, ende alle andere desen aengaende Rymeryen my ter handt gekomen zijnde, ick, uyt liefde tot de zelfde konste, ende tot de bevoorderinge des gemeenen nuts, goet gevonden hebbe eenen yegelijcken door den druck gemeen te maken. Ende nademael het een oudt ende pryselijck gebruyck is, dat de Autheuren ofte Wtgevers van alle goede Boecken altijdt yemandt kiesen, onder wiens bescherminge de selve moghen schuylen, ende bevrijdt zijn tegen de afgunstige tanden van alle nydighe Schimpers ende Zoylisten, so . . .“ draagt hij dit werk op aan "Pieter van Ruytenburgh, Ambachts-Heere van Vlaerdingen ende Vlaerdinger Ambacht. Mitsgaders De Burgemeesteren, Regierders ende Hooft-Officieren der respective Steden ende Dorpen van Dordrecht, Haerlem, Delff, Amsterdam, Goude, Rotterdam, Gornichem, Schiedam, Vlaerdingen, 'sGravesande, Maeslandt, Soetermeer, de Ketel ende Noot-dorp". De opdracht is ondertekend “uwer E.E. ootmoedige ende gantsch toegedane Dienaer Kornelis Fransz. Boeckdrucker tot Amsterdam“.

Op a3v deelt de uitgever mee dat de spelling van de verschillende stukken van de Kamers enigszins geëgaliseerd is.

Op a4r-v delen de Keyser etc. van de Kamer mee dat het een goed idee is de stukken “door den druck gemeen te maken“; dat stelt ook in staat te beoordelen of de prijzen wel juist zijn toegekend, iets waarop kritiek was van een paar Kamers.

De drukker Cornelis Fransz moet blijkbaar gezocht worden in de kring van de Amsterdamse rederijkerskamer zoals blijkt uit het archiefstuk uit 1616. Uit een ander archiefstuk, uit 1617, blijkt voorts dat deze bundel aanvankelijk opgezet was als een gezamenlijke onderneming van Fransz en C.L. vander Plasse; hun octrooi-aanvraag bij de Staten Generaal is niet gehonoreerd.

Literatuur

• J.J. Dodt van Flensburg, Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Met eene voorrede van Herm. Joh. Royaards. Dl. 7. Utrecht 1848, p. 2 (octrooiaanvraag Vander Plasse en Cornelis Fransz.).

• M.C. Sigal. 'De rederijkerskamer d'Akerboom te Vlaardingen en haar verzameling blazoenen ten stadhuize aldaar', in: Zuid-Hollandse Studiën 2 (1952), p. 52-76.

• Bibliotheca Belgica. Bibliographie générale des Pays-Bas. Fondée par Ferdinand van der Haeghen, rééditée sous la direction de Marie-Thérèse Lenger. Tome IV-V. Bruxelles 1964, IV, p. 866-868; V, p. 744-745.

• [Job A. van de Wael]. Wellekoomspel voor de rederijkersintrede te Vlaardingen in 1616. Ed. R.L.J. Bromberg. Zwolle 1967.

• Resolutiën der Staten-Generaal. Nieuwe reeks 1610-1618. Dl. 3: 1617-1618, bewerkt door A.Th. van Deursen. 's-Gravenhage 1975. RGP, grote serie, 152. p. 10.

• Hummelen, Repertorium, nr. 3Q, p. 217 e.v.

• Cor de Back. 'Zuid-Holland/het Waterweggebied', in: Willem van Toorn (red.). Querido's letterkundige reisgids van Nederland. 2e, verbeterde dr. Amsterdam 1983, p. 461-496; p. 496.

• Rob Tempelaars. ’“Den Nederduytschen Helicon“, “Vlaerdings Redenrijck-bergh“ en een corrupte bronvermelding in het WNT’, in: Nieuwsbr. Gezelschap 16de Eeuw  (mei 1990), p. 11.  

• Anna E.C. Simoni. Catalogue of books from the Low Countries 1601-1621 in the British Library. [London] 1990, nr. W2. 

• F.C. van Boheemen en Th.C.J. van der Heijden. Met Minnen Versaemt. De Hollandse rederijkers vanaf de middeleeuwen tot het begin van de achttiende eeuw. Bronnen en bronnenstudies. Delft 1999. p. 792, 793, 801, 802.

• Mieke B. Smits-Veldt. '"Het vaderland" bij Hollandse rederijkers, circa 1580-1625: grondgebied en identiteit', in: N.C.E. van Sas (red.). Vaderland. Een geschiedenis van de vijftiende eeuw tot 1940. Amsterdam 1999, p. 83-107.

• Joop van Dorp. 'Aensiet Lieft. De rederijkersblazoenen in het stadhuis van Vlaardingen', in: Historisch Jaarboek Vlaardingen 25 (2001), p. 10-53.

• Mieke B. Smits-Veldt. 'Hollandse rederijkers in hun strijd om een plaats op de Parnassus', in: Henk Duits & Ton van Strien (red.). "De rhetorijcke in vele manieren"; lezingen bij het afscheid van Marijke Spies als hoogleraar Oudere Nederlandse Letterkunde aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. (Speciaal nummer van Spiegel der Letteren). Leuven 2001, p. 234-247.

• Bart Ramakers e.a. Op de Hollandse Parnas. De Vlaardingse rederijkerswedstrijd van 1616. Zwolle 2006.

Archivalia

Amsterdam, GA: Not. Arch. 346, fol. 73r-74r

• 1616    Notariële akte waarin ene Cornelis Francen genoemd wordt als lid van de rederijkerskamer.

's-Gravenhage, NA: Res. St. Gen. 11.01.1617: Afwijzing octrooi-aanvraag voor o.a. Vlaerdings redenrijck-bergh.

• G.A. Bredero's werken. Opte requesten van Cornelis Lodewijcxz. van der Plasse, bouckvercooper tot Amstelredam ende van Cornelis Fransz. oock boeckdrucker aldaer, versouckende octroyen respective, om te mogen drucken seeckere rhetoricale wercken ende stucken in rym gestelt door Gerbrant Adriaensz. Bredero, ende den intrede ende speelen binnen Vlaerdingen den voerleden somer gedaen, zyn de versochte octroyen afgeslagen.

Vlaardingen, SA: Oud archief inv. nr. 107:

• 1617 Betaelt Cornelis Fransz, bouckdrucker tot Amsterdam, [...] ende vergoedinge van eenige boucken nopende de intreede van de camere van rethorica, alhyer gehouden de stede vereert. De somme van 20 pond.

Schiedam, GA, Oud Archief inv. nr. 483 (Thes. rek.):

• Uytgeef extraordinaris [1617]
  Betaelt de bouckdrucker van Amsterdam voer een vereeringe van boucken van de spelen tot Vlaerding wegens de ordonnantie 25 pond.

(Boheemen/Van der Heijden RM p. 769)

Delft, GA, Oud Archief, Thesauriersrekeningen 1617, fol.245v.:

• Den persoon die mijn heeren van de weth vereert heeft met ses exemplaren van den intre van den rhetorisijnen, gehouden tot Vlaerding, betaelt de somme van vijfthien gulden. Dus hijer... 15 gul.

 (Boheemen/Van der Heijden RM p. 207)